(Folliculostimuline Hypophysaire / Follicular-Stimulating Hormone [FSH])
Nhắc lại sinh lý
Hormon kích thích tạo nang trứng (Follicular-Stimulating Hormone [FSH]) là một glycoprotein được thùy trước tuyến yên bài tiết. Tình trạng tiết của tuyến yên được hormon gây giải phóng hormon hướng sinh dục (gonadotropin- releasing hormone [GnRH]) của vùng dưới đồi điều hòa và được các hormon steroid sinh dục (gonadal steroid hormone) ức chế qua cơ chế điều khiển ngược.Trong giai đoạn tạo nang buồng trứng (follicular phase) của chu kỳ kinh nguyệt, FSH khởi động sự sản xuất estradiol của các nang Graaf, sau đó hai hormon này cùng hoạt động song song giúp nang buồng trứng phát triển thêm nữa. Tăng đột ngột nồng độ FSH và hormon tạo hoàng thể (luteinizing hormone [LH]) vào giữa chu kỳ kinh sẽ gây ra tình trạng rụng trứng (Hình 1).
Trong giai đoạn tạo hoàng thể (luteal phase), FSH kích thích sự sản xuất progesteron và hormon này cùng với estradiol, tạo thuận lợi cho đáp ứng của buồng trứng với LH. Khi xẩy ra tình trạng mãn kinh, buồng trứng ngừng hoạt động chức năng, nồng độ FSH sẽ tăng lên.
ở nam giới, FSH kích thích sự phát triển của tinh hoàn và các ống sinh tinh dịch, kích thích tinh hoàn sản xuất các tinh trùng trưởng thành và thúc đẩy quá trình sản xuất các protein gắn với androgen (androgen binding proteins).
Mục đích và chỉ định xét nghiệm
Để đánh giá chức năng của trục dưới đồi-tuyến sinh dục ở cả nam và nữ. Vì vậy, XÉT NGHIỆM này chủ yếu được sử dụng để chẩn đoán:
- Các rối loạn của tuyến sinh dục, tuyến yên, vùng dưới đồi.
- Tình trạng giảm chức năng tuyến sinh dục, vô sinh, các rối loạn kinh nguyệt, dậy thì sớm và mãn kinh.
Cách lấy bệnh phẩm
XÉT NGHIỆM được thực hiện trên huyết thanh. Không nhất thiết yêu cầu Bn phải nhịn ăn trước khi lấy máu làm XÉT NGHIỆM.
Nếu có thể, khuyến cáo Bệnh nhân ngừng tất ca các thuốc có thể làm thay đổi kết quả XÉT NGHIỆM trong vòng 48h trước khi xét nghiệm.
Giá trị bình thường (Xem thêm Bảng 1)
- Nữ:
- Giai đoạn tạo nang buồng trứng: 1,68- 15 IL L
- Giữa chu kỳ kinh: 21,9 – 56,6 IU/L.
- Giai đoạn tạo hoàng thể: 0,61 – 16,3 IU L.
- Sau giai đoạn mãn kinh: 14,2 – 5,3 IƯ/L.
- Nam: 1,24 – 7,8 IU/L.
- Trước tuổi dậy thì: 1,0 – 4,2 IU/L.
Tăng nồng độ FSH
Các nguyên nhân chính thường gặp là:
- Chứng to đầu chi.
- Vô kinh nguyên phát.
- Tình trạng không có một hay cả hai tinh hoàn (anorchtsm)
- Suy tuyến sinh dục (gonadal failure).
- Cường năng tuyến yên.
- Suy chức năng sinh dục (hypogonadism).
- Khối u vùng dưới đồi.
- Sau cắt tử cung.
Các xét nghiệm thường quy áp dụng trong thực hành lâm sàng
- Hội chứng Klinefelter.
- Mãn kinh.
- Đang có kinh.
- Sau cất bỏ tinh hoàn (orchiectomy).
- Suy chức năng buồng trứng.
- Khối u tuyến yên.
- Dậy thì sớm. Hội chứng Stein-Leventhal (hay hội chứng buồng trímg đa nang).
- Suy chức năng tinh hoàn.
- Hội chứng Turner.
Giảm nồng độ FSH
Các nguyên nhân chính thường gặp là:
- Tăng sản tuyến thượng thận (adrenal hyperplasia).
- Vô kinh thứ phát.
- Tình trạng chán ăn do tinh thần (anorexia nervosa).
- Chậm dậy thì.
- Giảm hormon hướng sinh dục (hypogonadotropinism).
- Sau phẫu thuật cắt tuyến yên (hypophysectomy).
- Rối loạn chức năng vùng dưới đồi.
- Ung thư thượng thận, buồng trứng, tinh hoàn.
- Trẻ trước tuổi dậy thì.
Các yếu tố góp phần làm thay đổi kết quả xét nghiệm
- Mẫu bệnh phẩm bị vỡ hồng cầu hay có chất đồng vị phóng xạ để chụp xạ hình trong vòng 1 tuần trước khi lấy máu XÉT NGHIỆM có thể làm thay đổi kết quả xét nghiệm.
- Các thuốc có thể làm giảm nồng độ FSH là: Chlorpromazin, estrogen, thuốc ngừa thai uống, progesteron, testosteron.
Lợi ích của xét nghiệm định lượng nồng độ FSH
1. XÉT NGHIỆM đầu tiên được ưu tiên lựa chọn khi làm bilan các tình trạng không dậy thì, vô kinh tiên phát và bệnh buồng trứng đa nang.
2. XÉT NGHIỆM hữu ích trong thăm dò các Bệnh nhân hiếm muộn:
- Ở nữ, XÉT NGHIỆM định lượng FSH luôn được làm song hành với định lượng nồng độ LH và estradiol.
- Ở nam, XÉT NGHIỆM định lượng FSH luôn được phân tích kết hợp với kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ (spermogramme).
Các hướng dẫn thực hành lâm sàng dựa trên y học bằng chứng
Liên quan với đánh giá và xử trí tình trạng vô sinh,nồng độ FSH tăng cao vào ngày thứ 3 của chu kỳ kinh dự kiến việc thụ tinh nhân tạo có tỷ lệ thành công thấp:
- Giá trị FSH vào ngày thứ 3 của chu kỳ kinh > 15 uIU/L thường dự kiến khả năng có thể mang thai trong tương lai thấp.
- Giá trị FSH vào ngày thứ 3 của chu kỳ kinh < 10 (uIU/L phản ánh một chức năng tạo nang buồng trứng có thể bình thường.
- Giá trị FSF1 vào ngày thứ 3 của chu kỳ kinh là 10 – 15 uIU/L thường phản ánh tác động của tuổi tác đối với khả năng sinh sản ở phụ nữ.
