(Antigène Carbohydraté 19-9 / Cancer Antigen 19-9 CA 19-9 Tumor Marker)
Nhắc lại sinh lý
Chất chỉ điểm ung thư (tumor marker) là một chất được các tế bào của cơ thể sản xuất khi đáp ứng với sự có mặt của ung thư. Kháng nguyên ung thư 19-9 (cancer antigen 19-9 [CA 19-9]) là một kháng nguyên nhóm máu Lewis đã bị biến đổi và được thấy tăng cao ở các Bệnh nhân có khối u của đường tiêu hóa. Nồng độ CA 19-9 cao nhất được thấy trong ung thư ống tụy ngoại tiết (excretory ductal pancreatic cancer). Tăng kín đáo nồng độ CA 19-9 cũng được thấy ở các ung thư không thuộc đường tiêu hóa và ở nhiều loại bệnh lí không phải là ung thư (Vd: 10% các viêm tụy cấp).
Độ đặc hiệu và độ nhạy của CA 19-9 không đủ để sử dụng xét nghiệm này với mục đích sàng lọc ung thư.
Mục đích và chỉ định xét nghiệm
XÉT NGHIỆM hỗ trợ cho chẩn đoán một số loại ung thư đường tiêu hóa nhất là ung thư tụy.
- XÉT NGHIỆM giúp phát hiện, chẩn đoán và tiên lượng ung thư tụy
- Có thể được chỉ dẫn tình trạng xuất hiện ung thư biểu mô đường mật (cholangiocarcinoma) ở các Bệnh nhân bị xơ gan do mật tiên phát.
Cách lấy bệnh phẩm
XN được thực hiện trên huyết thanh. Không nhất thiết cần yêu cầu Bệnh nhân phải nhịn ăn trước khi lấy máu XÉT NGHIỆM.
Giá trị bình thường
<35 U/mL hay <35 kU/L.
Tăng nồng độ CA 19-9
Cac nguyên nhân chính thường gặp là:
- Ung thư tụy: 80%.
- Ung thư đường mật (hepatobiliary cancer): 22 – 51%.
- Ung thư dạ dày: 42%.
- Ung thư đại trực tràng: 20% và kết hợp với tiên lượng rất xấu.
- Ung thư túi mật.
- Các nguyên nhân không phải là ung thư:
- Viêm túi mật.
- Sỏi ống mật chủ.
- Xơ gan.
- Xơ hóa thành nang (cystic fibrosis).
- Viêm gan.
- Viêm tụy.
Tăng nồng độ CA 19-9
Điều trị có hiệu quả ung thư nguyên phát (Vd: ung thư tụy) hoặc cắt bỏ được khối u hoàn toàn.
Các yếu tố góp phần làm thay đổi kết quả xét nghiệm
1. Nồng độ CA 19-9 huyết thanh tăng lên ở bệnh nhân có tình trạng hoàng đám.
2. Các đối tượng có kháng nguyên nhóm máu Le a-b sẽ không tổng hợp được CA 19-9 (5 – 10% dân số).
Lợi ích của xét nghiệm định lượng CA 19-9
1. Xét nghiệm đặc biệt hữu ích trong chẩn đoán ung thư tụy: Nồng độ CA 19-9 tăng cao trong hầu hết các trường hợp ung thư đường tiêu hóa, đặc biệt với một tần suất cao trong ung thư tụy (80%), ung thư đường mật (70%), với tần suất thấp hơn đối với ung thư tại các vị trí khác (30 – 40% đối với ung thư dạ dày và đại tràng). Khi chấp nhận một ngưỡng dương tính cao (100 U/mL), độ nhạy của XÉT NGHIỆM này sẽ đạt mức 70% và độ đặc hiệu đạt gần 100%.
2. Theo dõi nồng độ CA 19-9 có thể là một XÉT NGHIỆM hữu ích để đánh giá hiệu quả của điều trị ung thư tụy và để theo dõi tình trạng ung thư tái phát. Tình trạng tái phát ung thư sau mổ có tương quan với gia tăng nồng độ chất chỉ dấu này.
3. Có thể là một XÉT NGHIỆM bổ sung hữu ích cho XÉT NGHIỆM định lượng kháng nguyên biểu mô phôi (CEA) trong chẩn đoán và phát hiện tình trạng tái phát sớm đổi với một so loại ung thư.
Các hướng dẫn thực hành lâm sàng dựa trên y học bằng chứng
Nhóm nghiên cứu các biện pháp dự phòng ung thư Mỹ (US Preventive Service Task Force [USPSTF]) khuyến cáo không cần tiên hành sàng lọc thường quy (bàng cách sử dụng kỹ thuật khám bụng, siêu âm bụng hay làm XÉT NGHIỆM tìm chất chỉ điểm ung thư trong huyết thanh) nhằm mục đích tìm kiếm ung thư tụy ở người lớn không có triệu chứng.
Các cảnh báo lâm sàng
Nồng độ CA 19-9 trong mẫu bệnh phẩm khi được định lượng bằng các thuốc thử của các hãng khác nhau có thể thay đổi do các khác biệt phương pháp XÉT NGHIỆM, độ đặc hiệu của thuốc thử. Vì vậy, trong quá trình theo dõi một BỆNH NHÂN, phải áp dụng cùng một phương pháp và kỹ thuật xét nghiệm, và tiến hành làm các xét nghiệm bổ sung theo seri để khẳng định giá trị nền.
