Nhắc lại sinh lý
Ở người, lipase chỉ có một nguồn gốc duy nhất là do tụy sản xuất. Enzym này giúp chuyển đổi mỡ và triglycerid thành các acid béo và glycerol. Enzym này được lọc qua cầu thận và được ống thận gần tái hấp thu lại hoàn toàn.
Nồng độ lipase tăng lên trong máu trong vòng 24 – 36h sau khi bắt đầu bị viêm tụy cấp (tức là sau khi hoạt độ amylase máu tăng lên). Lipase vẫn tiếp tục tăng cao tới ngày thứ 14 (tức là lâu hơn so với tình trạng tăng hoạt độ amylase máu).
Phương pháp đo hoạt độ lipase huyết thanh hiện tại được làm giản tiện đáng kể và có thể được áp dụng nhanh tại tất cả các phòng xét nghiệm (phương pháp đo độ đục khi có muối mật và colipase).
Mục đích và chỉ định xét nghiệm
XÉT NGHIỆM giúp chẩn đoán các rối loạn chức năng tụy, nhất là viêm tụy. Đặc hiệu hơn xét nghiệm hoạt độ amylase huyết thanh trong chẩn đoán viêm tụy. Để chẩn đoán viêm phúc mạc, nghẹt ruột hoặc nhồi máu ruột, nang giả tụy.
Cách lấy bệnh phẩm
XÉT NGHIỆM được tiến hành trên huyết thanh.
Yêu cầu Bệnh nhân phải nhịn ăn từ 8 – 12h trước khi lấy máu XÉT NGHIỆM.
Giá trị bình thường
0 – 50 U/L.
Tăng hoạt độ lipase máu
Các nguyên nhân chính thường gặp là:
- Viêm tụy cấp.
- Loét dạ dày-tá tràng thủng hoặc thủng bít.
- Viêm túi mật cấp.
- Viêm tụy tái phát mạn tính (Chronic relapsing pancreatitis).
- Tắc mật.
- Nhiễm toan cetôn do ĐTĐ.
- Tắc ruột non, nhồi máu ruột.
- Tắc nghẽn ống tụy do:
- Sỏi.
- Co thắt cơ Oddi do dùng thuốc (Vd: codein, morphin, meperidin, methadone, cholinergic): Hoạt độ enzym tăng từ 2 đến 15 lần so với mức bình thường.
- Tắc không hoàn toàn cộng với bị co thắt do thuốc.
- Bệnh gan mạn tính (Vd: xơ gan) (thường < 2 lần bình thường).
- Ung thư tụy.
- Nang giả tụy (pancreatic pseudocyst) sau viêm tụy cấp.
- Viêm phúc mạc.
- Suy thận cấp và mạn (hoạt độ enzym tăng gấp 2 – 3 lần ờ 80% và gấp 5 lần so với mức bình thường ở 5% các bệnh nhân).
- Sau ghép tạng (thận, gan, tim), nhất là khi có biến chứng (Vd: thái mảnh ghép, nhiễm trùng cytomegalovirus, ngộ độc cyclosporin).
- Nghiện rượu.
- Sau tiến hành chụp mật-tụy ngược dòng qua nội soi (ERCP). Một số trường hợp chảy máu nội sọ (cơ chế không được biết).
- Do thuốc:
- Gây viêm tụy cấp.
- Tác động ứ trệ mật (cholestatic effect) (Vd: indomethacin).
- Tác động giao thoa với phương pháp xét nghiệm.
Các yếu tô’ góp phần làm thay đối kết quả xét nghiệm
- Mẫu bệnh phẩm bị vỡ hồng cầu có thể làm thay đổi kết quả XÉT NGHIỆM.
- Tăng hoạt độ lipase do tác động giao thoa với phương pháp xét nghiệm: Dùng pancreozymin (do thuốc có chứa lipase), deoxycholat, glycocholat. taurocholat (do ngăn gây bất hoạt enzym), bilirubin (do giao thoa với phương pháp đo độ đục).
- Các thuốc có thể làm tăng hoạt độ lipase máu là: Thuốc ức chế men chuyển angiotensin, paracetamol, acid aminosalicylic, thuốc chống virus, azathioprin, bethanecol, thuốc cường cholin (cholinergic), codein. corticosteroid, corticotropin, dexamethason, acid ethacrynic. ethanol, furosemid, heparin, indomethacin, meperidin. mercaptopurin, methacholin morphin, thuốc ngừa thai uống, phenformin. statin, triamcinolon.
- Các thuốc có thể làm giảm hoạt độ lipase máu là: lon canxi, quinin. kim loại nặng (do tác động giao thoa với phương pháp XÉT NGHIỆM).
- Lợi ích của xét nghiệm đo hoạt độ lipase huyết thanh
1. XÉT NGHIỆM hữu ích để chẩn đoán viêm tụy cấp: XÉT NGHIỆM có độ nhạy và độ đặc hiệu tốt trong chẩn đoán. Một cách kinh điển, nên định lượng cả hoạt độ amylase và lipase huyết thanh ờ Bệnh nhân nghi ngờ bị viêm tụy cấp song XÉT NGHIỆM hoạt độ lipase máu được coi là có độ nhạy và đặc biệt là độ đặc hiệu tốt hơn so với XÉT NGHIỆM hoạt độ amylase huyết thanh trong chẩn đoán viêm tụy cấp.
2. XÉT NGHIỆM hữu ích để phân biệt một tình trạng đau bụng do viêm tụy cấp với các tình trạng đau bụng do các nguyên nhân khác (nhất là các đau bụng cần được can thiệp ngoại khoa và khi có tình trạng tăng hoạt độ amylase huyết thanh). Đo hoạt độ lipase cho phép xác định nhanh nguồn gốc tụy hay ngoài tụy của tình trạng đau bụng.
3. XÉT NGHIỆM hữu ích trong thăm dò chẩn đoán các trường hợp tăng macroamylase máu (hoạt độ lipase hoàn toàn bình thường).
Các hướng dẫn thực hành lâm sàng dựa trên y học bằng chứng
Chẩn đoán viêm tụy cấp được đặt ra ở các Bệnh nhân có biểu hiện đau bụng vùng thượng vị xảy ra cấp tính, với mức độ nặng tăng nhanh và tiếp diễn mà không thuyên giảm. Hoạt độ amylase và/hoặc lipase huyết thanh có thể được coi là có ý nghĩa chẩn đoán khi giá trị của các enzym này tăng > 3 lần bình thường.
Các cảnh báo lâm sàng
Ở một số Bệnh nhân bị viêm tụy cấp, có thể không thấy có tình trạng tăng cao bất thường enzym tụy. Bệnh thận có thể gây tăng hoạt độ lipase huyết thanh.
